Ngày 16/6/2025, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương, số 72/2025/QH15. Theo đó, Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 có nhiều điểm mới đáng chú ý, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và xu thế hiện đại hóa quản trị quốc gia. Cụ thể:

(1) Đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức thành 02 cấp, bao gồm: Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là cấp tỉnh) và xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh (gọi chung là cấp xã). Khoản 1 Điều 2 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 chính thức bỏ cấp chính quyền địa phương ở cấp huyện, từ ngày 01/7/2025, tổ chức chính quyền địa phương 02 cấp là cấp tỉnh và cấp xã. 

(2)  Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân các cấp được quy định cụ thể, minh bạch theo từng lĩnh vực: ngân sách, đất đai, quy hoạch, an ninh, quốc phòng, dân tộc, tôn giáo…tại chương III, chương IV của Luật. Cấp xã được trao nhiều thẩm quyền hơn thông qua cơ chế phân cấp, ủy quyền từ cấp tỉnh. Cấp xã trở thành “trung tâm phục vụ” người dân, giải quyết trực tiếp, kịp thời hơn các vấn đề dân sinh và chịu sự giám sát của Nhân dân.

(3) Đặc khu chính thức trở thành đơn vị hành chính. Khoản 1 Điều 1 quy định, đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh. Đặc khu có cơ cấu hành chính tinh gọn, linh hoạt, phù hợp đặc thù địa bàn.

(4) Luật cũng đã mở rộng thẩm quyền cho Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành chính sách đặc thù. Theo quy định tại điểm c khoản 1 Điều 15, Hội đồng cấp tỉnh được quyền quyết định áp dụng thí điểm các chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa được luật quy định để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách địa phương, sau khi đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép. Quy định mới này góp phần khuyến khích sáng tạo, linh hoạt trong quản trị địa phương, phù hợp thực tiễn, kịp thời khai thác, phát huy thế mạnh của từng vùng, miền. Tại Điều 24 của Luật, Hội đồng nhân dân phường được giao quyền quyết định nhiều vấn đề, đặc biệt liên quan đến các vấn đề phát triển đô thị và đổi mới sáng tạo. Khoản 1 Điều 49 của Luật cũng đã bổ sung quy định chi tiết về việc xác định khóa của Hội đồng nhân dân ở đơn vị hành chính sau khi thành lập, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính. Đồng thời, tại khoản 1 Điều 49 Luật quy định rõ các trường hợp không tổ chức bầu cử bổ sung đại biểu Hội đồng nhân dân khi không đủ 2/3 đại biểu.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 được thông qua, là dấu mốc quan trọng, thể hiện bước tiến mạnh mẽ trong cải cách bộ máy nhà nước, xây dựng chính quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phục vụ nhân dân tốt hơn. Luật kế thừa hợp lý các quy định của Luật năm 2015 và có nhiều đổi mới sâu sắc về mô hình tổ chức, phân quyền và phương thức vận hành. Nổi bật là việc xác lập rõ mô hình “hai cấp chính quyền, một cấp hành chính”; tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho cấp tỉnh và cấp xã, là một trong những thay đổi mang tính đột phá của mô hình chính quyền địa phương nhằm tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, tăng tính liên thông, thống nhất trong quản lý, điều hành.